Κάρολος Βράτιτς: ο πρωτοπόρος των υποβρυχίων λήψεων στην Ελλάδα

Η σημερινή εκδήλωση είναι αφιερωμένη στον Κάρολο Βράτις, τον πρώτο Έλληνα κινηματογραφιστή υποβρυχίων λήψεων. Ο πατέρας του, αυστριακής καταγωγής, η μητέρα του, ελληνίδα. Παντρεύτηκαν στη Σμύρνη και ήλθαν στην Ελλάδα μετά τον πόλεμο του 1922. Ο Κάρολος Βράτις γεννήθηκε στην Αθήνα το 1930. Τελείωσε τη Λεόντειο, και εν συνεχεία σπούδασε στην Οδοντιατρική Σχολή, ορθοδοντικός.

Έχοντας από νωρίς κατασταλάξει σε δύο μεγάλους έρωτες, το σινεμά και τη θάλασσα, ευτύχησε να τους συνδυάσει από το 1965 και έπειτα. Εκείνη τη χρονιά παίρνει πτυχίο αυτοδύτη από τη σχολή της Νάπολης και πραγματοποιεί τις πρώτες καταδύσεις, κινηματογραφώντας παράλληλα τον βυθό, με μια ρώσικη μηχανή 8 mm της οποίας το σκάφανδρο ήταν δική του επινόηση, δικός του σχεδιασμός. Τα φώτα ήταν κατασκευασμένα από τον φίλο του και πρώτο σύντροφο στις καταδύσεις, τον Αλέξανδρο Μάρκου.

Από τις αρχές του ‘70 περνάει, όχι χωρίς δισταγμούς στο super 8 mm .Τα εντός ή εκτός εισαγωγικών εργαλεία του εδώ είναι μια ιταλική κάμερα «Σίλμα» και μια αυστριακή «Έιμιχ», η πρώτη που έμπαινε στο νερό χωρίς να χρειάζεται σκάφανδρο.

Χρησιμοποιώντας το κατ' εξοχήν ερασιτεχνικό φορμά των 8 χιλιοστών γυρίζει πολλά τρίλεπτα ταινιάκια. Με μια αυστηρότητα που παραπέμπει σε σημαντικούς δημιουργούς της έβδομης Τέχνης τα βλέπει, αξιολογεί τις λήψεις, πετάει υλικό, ξαναγυρίζει με μια αξιοθαύμαστη εμμονή τις σκηνές που θεωρεί αποτυχημένες, χρησιμοποιεί ξανά και ξανά κάποιες που του φαίνονται ικανοποιητικές. Από εκείνη την περίοδο σώζονται τελικά τέσσερις ολοκληρωμένες ταινίες

α) H ζωή μέσα στις ελληνικές ακτές
β) H σιωπηλή μπαλάντα
γ) Ο κρυφός κόσμος του ελληνικού βυθού και
δ) Ο Μικρόκοσμος της Άνοιξης

Η τελευταία είναι γυρισμένη σε απλό 8 και εν συνεχεία «ξαναγυρισμένη» σε super 8 mm , μια από τις λίγες ταινίες του που αναφέρονται στον επίγειο κόσμο, πιο συγκεκριμένα σττην περιοχή των εντόμων. Υπάρχει ακόμη αρκετό αναξιοποίητο υλικό κλεισμένο σε κάποιο πατάρι. Και φυσικά, όπως γίνεται συνήθως όταν έχουμε να κάνουμε με ερασιτέχνες κινηματογραφιστές, άρα καλλιτέχνες που λειτουργούν όχι ως αδαείς αλλά ερήμην οποιασδήποτε πολιτιστικής πολιτικής και υποστήριξης, υπήρξε και ένα τμήμα του υλικού που πετάχτηκε για να ελευθερωθεί χώρος.

Ωστόσο χάρη σε μια από αυτές τις ταινίες , τη Σιωπηλή μπαλάντα , το 1985, παίρνει μέρος σε ένα Φεστιβάλ στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Εκεί βλέπει την ταινία του ο Ντανιέλ Μερσιέ, υπεύθυνος του Διεθνούς Φεστιβάλ της Αντίμπ, τη ζητάει και ο Κάρολος Βράτις συμμετέχει, πάλι ο πρώτος Ελληνας που το πετυχαίνει, κερδίζοντας μάλιστα το βραβείο της πόλεως της Αντίμπ. Την επόμενη χρονιά είναι μέλος της κριτικής επιτροπής. Στο εξωτερικό βλέπει το διαπόραμα – το διαπόραμα ήταν ένας μηχανισμός προβολής διαφανειών (σλάιντς) που επέτρεπε τα εφε, την προβολή με συνοδεία μουσικής κλπ-επιστρέφοντας λοιπόν αρχίζει να βγάζει φωτογραφίες χρησιμοποιώντας μια μηχανή Canon σε σκάφανδρο Nimar και φλας Nikonos , άγνωστος ο αριθμός τους ακόμη.

Όταν εδραιώνεται το βίντεο συνεχίζει, η κινούμενη εικόνα ήταν πάντα ο στόχος του και η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ευκρίνεια το μόνιμο αίτημά του, τις λήψεις με το High 8. Ο εξοπλισμός του εδώ περιλαμβάνει μια μηχανή Sony , ένα σκάφανδρο Ikelite και δύο προβολείς. Ορισμένες από αυτές τις ταινίες του προβάλλονται στο Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Ο Κάρολος Βράτις υπογράφει ακόμη το βιβλίο «Στα κρυφά μονοπάτια των θαλασσινών μας βυθών» και το λεύκωμα «Σαράντα ελληνικά κοχύλια» με κείμενο δικό του και εικονογράφηση του Δημήτρη Μυταρά. Συνεργάζεται δίνοντας φωτογραφίες ή αρθογραφώντας με περιοδικά του χώρου των καταδύσεων, ενώ η δουλειά του παρουσιάστηκε σε δυο ντοκιμαντέρ: ένα από τον Λάκη Παπαστάθη στο Παρασκήνιο και ένα ακόμη από τον Νίκο Αναγνωστόπουλο.

Έμεινα σε ένα σύντομο βιογραφικό του κ. Βράτιτς, γιατί ορισμένα πράγματα αποτελούν ακόμη αντικείμενο έρευνας, γιατί κάποια άλλα θα είχαν τη θέση τους σε μια ειδική επιστημονική ανακοινωση που να αφορά το αντικείμενο της έρευνάς μου σχετικά με την Ιστορία του Ερασιτεχνικού Κινηματογράφου στην Ελλάδα. Από όλα όσα είπα θα ήθελα να κρατήσετε πιο πολύ αυτό: Τον κ. Βράτιτς, τον συνάντησα τυχαία σε ένα κατάστημα δίσκων, την ώρα που έψαχνε για μουσική προκειμένου να επενδύσει τις ταινίες του. Σκέφτηκα: «α, ένας ακόμη ερασιτέχνης κινηματογραφιστής». Όπως καταλαβαίνετε έπεσα τελείως έξω: βρέθηκα μπροστά στον άνθρωπο που ξεκίνησε την υπόθεση των υποβρυχίων λήψεων στην Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι η συνάντησή μας προκάλεσε, επιτρέψτε μου εδώ ένα λογοπαίγνιο, την ανάδυση μιας σειράς ερωτημάτων γύρω από τις καταδύσεις: ποιες είναι οι προϋποθέσεις των υποβρυχίων λήψεων; Ποιες είναι οι δυσκολίες, οι απαιτήσεις τους; Ποια είναι η ιστορία των υποβρυχίων λήψεων αλλά και καταδύσεων;

Δεν αποκλείω καθώς πάρα πολλά πράγμα είναι επιμελώς κρυμμένα σε συρτάρια ιδιωτών ή οργανισμών και πάρα πολλά επίσης δεν έχουν καταγραφεί μετά από κάποιο διάστημα να παρουσιαστεί ένας άλλος που θα υποστηρίξει το ίδιο: ότι πρώτος αυτός κλπ. Αλλά στον κύριο Βράτιτς θα εξακολουθήσω να οφείλω, μαζί με μένα φαντάζομαι και άλλοι, ότι μας έδωσε, για να θυμηθώ ή να παραφράσω τον Στέλιο Ράμφο, «ένα πεδίο στοχεύσεως». Πάει να πει ένα θέμα συζήτησης, έρευνας, σε μια κοινωνία που δεν ξέρει ακόμη τι ακριβώς θέλει να πει.

Πιστεύω ότι είναι ευτυχής συγκυρία το ότι η σημερινή τιμητική εκδήλωση σε έναν πρωτοπόρο ερασιτέχνη κινηματογραφιστή πραγματοποιείται στην ένωση των Επαγγελματιών Κινηματογραφιστών. Η ΕΤΕΤΚ και ο Πρόεδρός της, ο κ. Τάσος Αλεξάκης, έχουν αποδείξει ότι γνωρίζουν να ανοίγουν θέματα προς συζήτηση στο χώρο του κινηματογράφου. Θα ήθελα να ευχαριστήσω, τόσο τον Πρόεδρο όσο και το Δ.Σ., για την παραχώρηση της αίθουσας.

Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω την κα Βαρδαλά Θεοδώρου και τον κ. Κώστα Κυριακόπουλο για την ουσιαστική τους συμβολή. Φυσικά και όλους εσάς για την παρουσία σας εδώ. Παρακαλώ τον κύριο Βράτις να πάρει το λόγο.

Ομιλία του Νίκου Μητρογιαννόπουλου από τιμητική εκδήλωση για τον Κάρολο Βράτιτς στις 12-12-2005. Η εκδήλωση οργανώθηκε από την εταιρεία «Των Ανωνύμων» στο Πολιτιστικό Κέντρο της ΕΤΕΚΤ.